آزمون بزرگ بودجه‌ای مجلس شورای اسلامی

یک ماه پیش، درست زمانی که قرار بود لایحه‌ی بودجه‌ی ۹۸ تقدیم مجلس شورای اسلامی شود، در جریان جلسه سران سه قوه موضوع توصیه‌های مقام‌ِمعظم‌ِرهبری (مدظله العالی) به دولت برای اصلاح لایحه بودجه سال ۹۸ کل کشور علنی شد. به همین خاطر ارائه‌ی لایحه‌ی بودجه به مجلس به آینده موکول شد تا در این مدت، اصلاحاتِ مد نظر رهبر معظم انقلاب اعمال گردد. ایرادات رهبر معظم انقلاب علاوه بر «اصلاحات در سقف منابع بودجه عمومی با محوریت اصلاح سهم صندوق توسعه ملی»، به سه نکته‌ی کلیدی بازمی‌گشت: توجه به بودجه‌ریزی بر اساس شرایط تحریم، کاهش هزینه‌های کشور و توجه به افزایش اشتغال و رشد اقتصادی.
اصلاح لایجه‌ی بودجه و ارائه به مجلس
دولت محترم نیز بنا بر منویات مقام معظم رهبری سعی کرد تغییراتی در بودجه اعمال کرده و مجدداً آن را چهارم ماه جاری به مجلس تقدیم کرد. بررسی کلیات و جزییات لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ از امروز (یعنی شنبه ۲۲ دی‌ماه) در کمیسیون تلفیق آغاز خواهد شد. به گفته سخنگوی کمیسیون تلفیق، بررسی لایحه بودجه در این کمیسیون احتمالا سه هفته به طول خواهد انجامید. علیرغم اعمال برخی اصلاحات توسط دولت، به نظر می‌رسد مشکلاتی همچنان باقی است و کمیسیون تلفیق باید با دقت، به اصلاح لایجه‌ی بودجه‌ی جدید بپردازد تا نواقص موجود برطرف شوند. بودجه پس از تصویب در مجلس، به شورای نگهبان ارسال می‌شود و پس از تصویب در شورا، برای اجرا به دستگاه‌های اجرایی کشور ابلاغ خواهد شد.
نصف شدن بودجه‌ی دفاعی
یکی از انتقادات وارده به بودجه‌ی سال ۱۳۹۸ این است که بودجه‌ی دفاعی در آن نسبت به سال ۱۳۹۷ نصف شده است. بودجه‌ی دفاعی (غیر از ردیف تقویت بنیه دفاعی) متشکل از بودجه وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح، ارتش جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سازمان بسیج و ستاد کل نیرو‌های مسلح است. نصف شدن این ردیف بودجه در حالی است که پمپئو، وزیر خارجه‌ی امریکا اخیراً تاکید کرد که خروج نیرو‌های امریکایی از سوریه، تفاوتی در سیاست‌های ضدایرانی امریکا در منطقه ایجاد نخواهد کرد، معقول به نظر نمی‌رسد. بر خلاف نگاهی که شاید معتقد باشد امروز دنیا، دنیای گفتمان‌هاست و نه موشک‌ها، اتفاقاً وزارت دفاع ژاپن به منظور خرید تجهیزات و تسلیحات موشکی پیشرفته، بودجه دفاعی ۴۷ میلیارد دلاری برای سال مالی ۲۰۱۹ میلادی پیش بینی کرده است!
افزایش حجم دولت در بودجه‌ی جدید
انتقاد مهم دیگری که به بودجه‌ی جدید ارائه‌شده به مجلس وارد شده، افزایش حجم دولت در این بودجه است. این لایحه با سقف ۱۷۰۳ هزارمیلیاردتومان بسته شده است که از این رقم ۱۲۷۴ هزارمیلیاردتومان متعلق به مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت و بانک‌هاست که نسبت به بودجه امسال، افزایش ۸/۵۱ درصدی داشته است. درحالی افزایش بودجه شرکت‌های دولتی در بودجه سال آینده پیش‌بینی شده که این موضوع هدف کوچک‌سازی بدنه دولت را بار دیگر به تعویق می‌اندازد. افزایش تصدی‌گری دولت، انتقادی بود که رهبر معظم انقلاب در دیدار خود با هیئت دولت از آن انتقاد کردند. پژوهشگران نیز یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش وابستگی به نفت در بودجه را، کوچک و قوی‌کردن دولت می‌دانند.
جای خالی شفافیت در بودجه
انتقادی دیگر، عدم شفافیت در بودجه است. یکی از تاکیدات رهبر معظم انقلاب، افزایش شفافیت در بودجه و پاسخگویی نسبت به آن بود، اما هنوز تا شفافیت مطلوب ایشان فاصله بسیار است. در حالی کل منابع عمومی بودجه دولت در سال ۹۸ که توسط مجلس شورای اسلامی بررسی می‌شود، ۴۰۷ هزار میلیارد تومان است، که شرکت‌های دولتی –همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، برای سال ۹۸ بیش از ۱۲۷۰ هزار میلیارد تومان بودجه گرفتند. جالب اینکه این بودجه اصلاً توسط مجلس بررسی نمی‌شود و گزارش‌های مالی شرکت‌های دولتی هم مخفی و محرمانه است. تنها در یک مورد بودجه شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ۳۰۹ هزار میلیارد تومان برای سال ۹۸ پیش‌بینی شده که حدود سه‌چهارم بودجه عمومی کشور است. این در حالی است که کل بودجه رفاهی دولت برای ۸۰ میلیون ایرانی در سال ۹۸ حدود ۱۱۳ هزار میلیارد تومان است یعنی تقریباً یک‌سوم بودجه شرکت ملی پالایش و پخش.
بازار داغ انتقادات غیرکارشناسی
در این میان باید توجه داشت، اعلام بودجه به صورت عمومی نباید باعث شود تا در مورد آن نظرات غیرکارشناسی ذکر گردد. مثلاً برخی اخیراً بودجه سازمان دارو و غذا که ۳۳ میلیارد تومان است را مثلاً با بودجه مرکز خدمات حوزه که ۶۰۹ میلیارد تومان است مقایسه کرده و نتیجه گرفتند که بودجه ناعادلاه تخصیص می‌یابد. این در حالی است که این قیاس از اساس نادرست است. چرا که مخاطب با شنیدن این قیاس با خود فکر می‌کند هزینه‌ی کل غذا و دارو در کشور ۳۳ میلیارد تومان است؛ این در حالی است که فقط هزینه‌ی خرید تضمینی گندم ار کشاورزان ۱۵ هزار میلیارد تومان است. واقعیت این است که سازمان غذا و دارو یک نهاد تحقیقاتی است و بودجه‌ی آن صرف پژوهش می‌شود، نه خرید غذا و دارو.
وظیفه‌ای سنگین روی دوش مجلس
بنابراین به نظر می‌رسد باید از اظهارنظر‌های سیاسی و غیر کارشناسی در لایحه‌ی بودجه پرهیز گردد و در عین حال از مجلس محترم نیز این انتظار وجود دارد که در بررسی‌های خود به انتقادات عالمانه و جدی توجه کافی کند تا هم شفافیت افزایش یابد، هم در حق بودجه‌ی رفاهی مردم ظلم نشود و عدالت‌محوری در راس اهداف بودجه‌ریزی کشور قرار گیرد و هم از سوی دیگر، بودجه‌ی دفاعی به جای صرفه‌جویی در امور جاری و بریز و بپاش‌ها، ذبح نگردد.